IN VERZET
“Men zoekt na de oorlog helden voor het communistische verzet en de doden zijn de helden. Ben je een leider geweest en je leeft nog dan ben je een zondebok voor de communistische partij.”
Kitty Wapperom
Zoon Pieter Petja, geboren in deze turbulente tijd van verzet en verraad, vertelt het verhaal van zijn ouders.
|
Pieter Wapperom en Catharina (Kitty) van Gent leerden elkaar eind jaren dertig kennen in Den Haag. Ze waren nog maar net getrouwd, toen de oorlog uitbrak. Uit overtuiging werden ze direct actief in het Haagse verzet en hebben daar uiteindelijk een hoge prijs voor betaald. Gevangen door de nazi's, wonderbaarlijk aan de dood ontkomen, vals aangeklaagd door de leiding van de eigen partij en in de steek gelaten door de Nederlandse staat. Het eerherstel kwam laat. "Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht." |
"Mijn vader was een anti-fascist, fel tegen de nazi ideologie en de NSB gekant. Tijdens de mobilisatie trouwt hij met activiste Kitty van Gent. Hij is dienstplichtig Sergeant Majoor als de Duitsers Nederland binnen vallen, vecht dan met zijn legeronderdeel tegen de Duitsers in de Peel. Op de foto hierboven staat hij in het midden, tegen een boom geleund. De Duitse bezetting is voor hem onacceptabel en hij gaat zich onmiddellijk verzetten, handelen tegen de bezetter. Kitty was al actief als voorzitster van de communistische jongeren. Op de foto hieronder zit ze in het midden met de witte bloes, luisterend naar een gesprekspartner."
Omdat de communisten direct in het begin van de oorlog actief in verzet kwamen, begonnen ook Piet en Kitty onmiddellijk met ondergrondse activiteiten. Er werden vlugschriften geschreven, en antifascistische teksten verspreid. Piet begon als schrijver, maker en verspreider van het illegale blad de Vonk; het eerste nummer verschijnt in oktober 1940.
"De familie wordt ingeschakeld voor onderduiken en distributie. Het maken van de illegale krantjes was gevaarlijk; heldenwerk. " "Ik word in maart 1941 geboren en mijn ouders willen mijn naam Petja registreren, een ambtenaar van de burgerlijke stand brengt mijn vader op andere gedachten. De Russisch getinte naam is te gevaarlijk; in de familie is dit wel mijn naam gebleven." |
"De Vonk gaat regelmatig verschijnen. Op 1 mei 1941 hangt mijn vader met 2 anderen een Spandoek op aan de tramrailsbovenleiding op het Rijswijkseplein. Hij schakelt mijn ooms in voor de verspreiding van de illegale blaadjes. Zij vertelden mij erover na de oorlog. Oom Cor maakt bijvoorbeeld een wip op een dak bij de Prinsengracht, aan de ene kant de illegale blaadjes aan de andere kant een emmer met water, die langzaam leegloopt. Aan de overkant ziet hij dat de blaadjes naar beneden dwarrelen op de Prinsengracht en naar de Grote Marktstaat. Daar strooit later Oom Nelis al fietsend illegale blaadjes tussen het winkelend publiek. Hij raakt volkomen in de war van angst en smijt dan een heel pak, om er maar van af te zijn, tegen een winkelende man die omvalt."
"De Vonk gaat regelmatig verschijnen. Op 1 mei 1941 hangt mijn vader met 2 anderen een Spandoek op aan de tramrailsbovenleiding op het Rijswijkseplein. Hij schakelt mijn ooms in voor de verspreiding van de illegale blaadjes. Zij vertelden mij erover na de oorlog. Oom Cor maakt bijvoorbeeld een wip op een dak bij de Prinsengracht, aan de ene kant de illegale blaadjes aan de andere kant een emmer met water, die langzaam leegloopt. Aan de overkant ziet hij dat de blaadjes naar beneden dwarrelen op de Prinsengracht en naar de Grote Marktstaat. Daar strooit later Oom Nelis al fietsend illegale blaadjes tussen het winkelend publiek. Hij raakt volkomen in de war van angst en smijt dan een heel pak, om er maar van af te zijn, tegen een winkelende man die omvalt."
Communistenvervolging in Den Haag
De Nederlandse Inlichtingendienst had in 1939 al een lijst met namen van linkse, staatsgevaarlijke elementen samengesteld en die is aan de Duitse Sicherheitsdienst overhandigd. De Nederlandse politie en de Nederlanders in de foute Documentatiedienst toonden zich bedreven in het bestrijden van de oude vijand, de communisten (BvdB, p.90). De infiltratie van de Communistische Partij Nederland (CPN) door de Haagse Politie Inlichtingendienst van voor de oorlog wordt in de bezettingstijd voortgezet door o.a. van Soolingen en van der Waals. Deze infiltratie en de samenwerking tussen de Nederlandse autoriteit en de bezetter hadden een massamoord op communisten tot gevolg. Tijdens de opbouw van de illegale organisatie van de CPN wordt al een groot aantal communisten door de bezetter opgepakt. Voor de oorlog telde de CPN ongeveer 9000 leden, minstens 2000 van hen zijn vanwege verzetsactiviteiten door de nazis vermoord en er waren meer dan 1000 communistische Shoah slachtoffers. (RH, p.369)
"Mijn vader staat vanaf 1 februari 1941 op de bijgewerkte Duitse “Fahndungsliste” en direct na mijn geboorte in maart 1941 moeten mijn ouders onderduiken. Omdat hij zich realiseert dat hij zijn leven op het spel zet, spreekt hij met mijn moeder af, dat ze zich niet met het illegale werk bezig zou houden."
"Mijn vader staat vanaf 1 februari 1941 op de bijgewerkte Duitse “Fahndungsliste” en direct na mijn geboorte in maart 1941 moeten mijn ouders onderduiken. Omdat hij zich realiseert dat hij zijn leven op het spel zet, spreekt hij met mijn moeder af, dat ze zich niet met het illegale werk bezig zou houden."
Broer Hugo gearresteerd en vermoord
Voor en na de inval van Rusland in de zomer van 1941 is er weer een grote arrestatiegolf van communisten. Op 12 juni 1941 is er een poging om Piet Wapperom te arresteren, hetgeen mislukt.
"Twee maanden later, op 12 augustus 1941, wordt zijn broer Hugo Wapperom gearresteerd. Hij was geen illegaal werker maar ontving af een toe een illegaal blaadje van de Vonk of het Volksdagblad. Jongere broer Hugo wordt naar concentratiekamp Gross Rosen getransporteerd en wordt daar onder de grond van het zogenaamde werkkamp op beestachtige wijze door de nazi’s vermoord. Mijn vader verklaart daarover na de oorlog; “Mijn broer was in augustus 1941 gearresteerd. Een jaar later ontvingen wij het bericht dat mijn broer in het concentratiekamp Gross Rosen in Silezie was overleden. Mijn haat tegen alles wat Duitsch was, werd onbeschrijfelijk en ik vroeg de opdracht om een sabotagegroep samen te stellen. Thans bevredigde het illegale propagandawerk mij niet meer en ik wilde meer daadwerkelijk aan de ondergang van het door mij zoo gehate Duitsche systeem werken”."
Sabotageacties
Na de dood van zijn broer wil Piet in het gewapend verzet. Hij koopt twee pistolen van een zwart- handelaar voor 55 gulden per stuk en vormt een sabotagegroep. Ze maken plannen en op 13 oktober 1942 steken ze een opslagplaats van de Wehrmacht aan de 2e Lulolfdwarsstraat in brand (BvG, p. 108). Hoofdcommissaris van de Haagse Politie schrijft aan zijn mannen, “Het is gebleken dat onverantwoordelijke elementen zich niet ontzien opzettelijk schade toe te brengen aan Duitse eigendommen. Wij moeten alle maatregelen nemen en met grote daadkracht opsporen”. (RH, p. 93). "Mijn vader had het later over de actie bij Montan. helaas was er een fiets achtergebleven, dat had veel indruk gemaakt. Ook vertelde hij me dat hij afzag van een actie tegen een café aan de Parallelweg. Daar kwamen veel Duitsers en hij zou een granaat tussen die nazi stamgasten gooien. Maar toen hij er langs fietste zag hij dat er ook kinderen waren en deed het niet. "
Piet Wapperom opgepakt door de SD |
Tussen december 1942 en maart 1943 is de derde arrestatiegolf van communisten. Er worden er 57 gearresteerd (RH, p. 325). In januari 1943 geeft Gerben Wagenaar opdracht aan Piet Wapperom om een groot aantal landelijke contacten over te nemen. Op 11 februari heeft hij trefs in Arnhem en in Utrecht met Ko Bergsma, het hoofd van de illegale organisatie van de Waarheid te Utrecht. Hij neemt zijn pistool niet mee vanwege de vele treincontroles. Bergsma is echter gearresteerd door de Sicherheitsdienst (SD). Vanuit een SD-auto wijst hij in een stroom van reizigers Piet Wapperom aan, tegenover het station. Hij wordt door een team van SD-ers en Nederlanders vastgepakt en in de wagen gesleurd (HW, p. 39). Na verhoor wordt hij overgebracht naar en opgesloten in de Rotterdamse Noordsingel Gevangenis.
Piet Wapperom in een latere verklaring over het verhoor door de SD:
“ In de auto werd ik gefouilleerd en men vond o.m. de afspraken op mij, die ik op had moeten schrijven, omdat ik de hoeveelheid trefs niet kon onthouden. Op de avond van dezelfde dag had mijn eerste verhoor plaats door 5 of 6 Duitsers, waaronder de Chef van de SD Rotterdam. Men wist van mij niets af, alleen dat ik verschillende mensen zou ontmoeten. Ik zei dat ik pas begonnen was illegaal te werken omdat de Duitsers mijn broer vermoord hadden en dat ik nog niet wist wat ik met die mensen te maken zou hebben, doch dat ik dacht dat het voor een soort illegale Vakvereeniging was voor verbetering van de positie der arbeiders. Ik weigerde te vertellen over de dingen die ik had opgeschreven. Men begon mij te schoppen en te slaan en een nogal oude Duitser met een bril op en doorgezakte knieën sloeg mij steeds met een klein hard voorwerp (ik dacht een sigarettenpijpje) boven op het hoofd. Men dreigde mij met de grootste gruwelen en liet mij een gevangene zien, wiens geheele hoofd in het verband zat (zo zou ik er ook uit gaan zien als ik bleef zwijgen) Ik heb het gevraagde niet gezegd. Ik werd naar de gevangenis gebracht te Rotterdam, in “Einzelhaft” .
"De afspraken op zaterdag 13 februari waren gelukkigerwijze zo beknopt genoteerd dat mijn vader de SD op een dwaalspoor kon brengen. Ook de afspraak met 'Klaas' (Gerben Wagenaar) was in plaats van bij het genoteerde Staatsspoor, bij Kunsten en Wetenschappen (K&W). Klaas komt niet, geen succes voor de SD. "
Piet Wapperom in een latere verklaring over het verhoor door de SD:
“ In de auto werd ik gefouilleerd en men vond o.m. de afspraken op mij, die ik op had moeten schrijven, omdat ik de hoeveelheid trefs niet kon onthouden. Op de avond van dezelfde dag had mijn eerste verhoor plaats door 5 of 6 Duitsers, waaronder de Chef van de SD Rotterdam. Men wist van mij niets af, alleen dat ik verschillende mensen zou ontmoeten. Ik zei dat ik pas begonnen was illegaal te werken omdat de Duitsers mijn broer vermoord hadden en dat ik nog niet wist wat ik met die mensen te maken zou hebben, doch dat ik dacht dat het voor een soort illegale Vakvereeniging was voor verbetering van de positie der arbeiders. Ik weigerde te vertellen over de dingen die ik had opgeschreven. Men begon mij te schoppen en te slaan en een nogal oude Duitser met een bril op en doorgezakte knieën sloeg mij steeds met een klein hard voorwerp (ik dacht een sigarettenpijpje) boven op het hoofd. Men dreigde mij met de grootste gruwelen en liet mij een gevangene zien, wiens geheele hoofd in het verband zat (zo zou ik er ook uit gaan zien als ik bleef zwijgen) Ik heb het gevraagde niet gezegd. Ik werd naar de gevangenis gebracht te Rotterdam, in “Einzelhaft” .
"De afspraken op zaterdag 13 februari waren gelukkigerwijze zo beknopt genoteerd dat mijn vader de SD op een dwaalspoor kon brengen. Ook de afspraak met 'Klaas' (Gerben Wagenaar) was in plaats van bij het genoteerde Staatsspoor, bij Kunsten en Wetenschappen (K&W). Klaas komt niet, geen succes voor de SD. "
Piet's vrouw Kitty waarschuwt een contactpersoon van de verzetsgroep dat haar man niet was teruggekeerd van een reis. Na de mislukte tref gaan Van Kalsbeek en Ruijvenkamp (leden van de sabotagegroep) naar Kitty voor informatie en als ze horen dat het pistool van Piet er nog is willen ze het mee nemen. Het is uit voorzorg verstopt en ze kunnen het pistool later ophalen. |
Dinsdag 16 februari wordt Piet ‘s morgens acht uur lang op het Rotterdamse SD bureau geboeid aan zijn handen hoog boven het hoofd aan hete verwarmingsbuizen, zodat hij niet meer met zijn voeten op de grond kan staan, maar alleen op zijn tenen. Deze ellendige toestand om de gevangene “Vernehmungsfähig” (verhoorgevoelig) te maken, duurde tot laat in de middag. Na verhoor wordt hem een getypt verslag voorgelegd, maar feitelijk was er weinig bekend.
Noordsingel Gevangenis Rotterdam
|
Arrestaties sabotageploeg Den Haag
De SD in Den Haag heeft het adres van de drukkerij Bakker achterhaald en bezet. Jan van Kalsbeek meldt zich daar op 15 februari, slaat op de vlucht en wordt neergeschoten . Hij komt met een borstschot in het ziekenhuis te liggen (Spinvlieg). Op 17 februari wordt op hetzelfde adres Evert Ruivenkamp gearresteerd. Zijn huis wordt door de SD bezet en als later op die dag Henk Middendorp naar het huis van Ruivenkamp gaat om naar hem te informeren, wordt hij daar gearresteerd. Van der Laan wordt genoemd en die wordt elders gearresteerd. Alle medewerkers van de sabotageploeg waren toen gearresteerd, waardoor de SD door onderlinge confrontatie en combinatie met hun V-man gegevens de illegale sabotageacties kan reconstrueren. Men weet nu dat Piet Wapperom de leider is, maar niet dat Wapperom al eerder door de SD van Rotterdam was gearresteerd. "Mijn moeder Kitty Wapperom wordt genoemd in verband met het pistool. Ook zij wordt gearresteerd. ‘s Avonds houdt de SD een razzia bij een aantal familieleden op zoek naar mijn vader en de pistolen."
Mijn vader schrijft; Donderdagavond 18 februari 1943 word ik uit mijn cel gehaald, naar de SD gebracht en daar viel de donderslag bij heldere hemel. “So Wapperom, du Schwein, Gauner. Wie steht es mit deiner Sabotagegruppe und das Feuer im Wehrmachtspeicher, und mit Jan Kalsbeek, Ruivenkamp und Middendorp“. Ik was verpletterd, ontkende aanvankelijk alles, doch men wist de bijzonderheden zoo nauwkeurig, dat ontkennen tenslotte geen zin meer had. Men gaf mij uitdrukkelijk te verstaan, dat ik een zware misdadiger was en ik zou niet worden gefusilleerd maar opgehangen.
Lokvogel voor trefs in Den Haag en Delft
Als lokvogel wordt mijn vader de volgende dag meegenomen naar een tref in Delft. Op vrijdagmorgen bindt de SD een stok aan zijn been en men brengt hem naar Café de Kroon in Delft, het adres stond in zijn boekje. Precies op de aangegeven tijd komt Gerrit Kastein binnen, hij maakt geen schijn van kans en wordt ingerekend. Kastein werd ook door V-man Anton van der Waals gevolgd.
Volgens mijn vader is het verhaal van Kastein, het verhaal van een held die nergens voor terug deinst. Het neerschieten van Seyffardt, gemachtigde voor het SS- vrijwilligerslegioen, van zowel mevrouw als de heer Reydon, voorlichting NSBer Mussert en president Nederlandse Kultuurkamer. Het neerschieten van een SDer tijdens een vervolgtref op de Laan van Nieuw Oost-Indië hoort daar ook bij (RH, p.355). Zijn zelfdoding, vastgebonden aan een stoel en met stoel en al door het gesloten raam springen van Binnenhof 7, getuigd ook van een grote onverschrokkenheid.
Mijn vader schrijft; "Op het moment dat Gerrit met stoel en al door het glas springt, word ik in een nabijgelegen ruimte verhoord over de zaak van mijn Haagse sabotagegroep. Ik word letterlijk van mijn stoel gesleurd, de treden afgeslagen en geschopt, en onder in de kelder in een kleine cel getrapt. Daar breng ik, tijdens de consternatie, de middag door."
Mijn vader vertelt mij later dat een dergelijke moedige houding zoals van Kastein hij niet heeft kunnen opbrengen. Ik ben daar blij mee.
Op 20 februari is Piet Wapperom lokvogel op een tref bij K&W. Het was de SD bekend dat een tref, na mislukking, een week later zou worden herhaald. Wapperom gaat op een verkeerde plek staan bij het Staatsspoor en door de stok aan zijn benen is er geen loopbeweging. Klaas (Gerben Wagenaar) ruikt onraad door arrestaties in Den Haag en zijn zwager gaat mee. Zij zien Wapperom op de verkeerde plek en Wapperom kijkt onmiddellijk weg. Ze zien ook verdachte personen strategisch opgesteld. De zwager van Klaas gaat poolshoogte nemen en om Wapperom te waarschuwen vraagt hij om een vuurtje. De handen van een lokvogel zijn vastgebonden door kapotgesneden jaszakken aan een stok. Zwager van Klaas, geen illegaal werker, wordt gearresteerd en grote pech, hij had een Waarheid op zak. Klaas ontkomt.
Gerben Wagenaar . Gerrit Kastein
Mijn vader gaat naar de Scheveningse gevangenis in cel 607 wordt hij aan een arm en een been aan de muur geketend. Het verhoor van mijn vader gaat door, men verdenkt hem van het doodschieten van Seyffart en bezit van pistolen. Het etensluik in zijn cel bleef open en elk uur werd er gecontroleerd, geen eten en drinken. Indien hij niet bekende van wie hij de pistolen had zou mijn moeder, die ook in de Scheveningse gevangenis zat, naar een concentratiekamp gaan en over mij zou het Duitsche Rijk zich wel ontfermen. Na dagelijks verhoor weer in de cel en aan de ketting. Mijn vader schrijft; “Aan celdeur no 607 hing een briefje met “Strenger Vorsicht”. Flurwarter van vleugel D. van de cellenbarakken was Frans van der Laar, de beul van Amersfoort, hij weet van mijn mishandeling en hij was er altijd bij als ik ’s avonds op bed werd gelegd en de kettingen aan de muur werden bevestigd.”
"Mijn tante vertelde mij dat zij in die dagen naar Binnenhof 7 ging en dat ik inmiddels mamma tegen haar zei. Daarop zei een ambtenaar tegen haar; "Ah, hij zegt al mamma tegen u en dat is maar goed ook, want hij ziet zijn moeder nooit meer terug." Na dagen verhoor noemt mijn vader, na 14 dagen zwijgen, de naam van de verkoper van de pistolen. Deze wist van de arrestaties van mijn vader en mijn moeder, maar hij vond onderduiken niet nodig."
"Mijn tante vertelde mij dat zij in die dagen naar Binnenhof 7 ging en dat ik inmiddels mamma tegen haar zei. Daarop zei een ambtenaar tegen haar; "Ah, hij zegt al mamma tegen u en dat is maar goed ook, want hij ziet zijn moeder nooit meer terug." Na dagen verhoor noemt mijn vader, na 14 dagen zwijgen, de naam van de verkoper van de pistolen. Deze wist van de arrestaties van mijn vader en mijn moeder, maar hij vond onderduiken niet nodig."
Verklaring van verhoorder Otto Lange, Kriminalsekretär Sicherheitspolizei Den Haag na de oorlog; "Twee dagen na de arrestatie van de sabotagegroep, door wie bij hun verhoor de naam van Wapperom als hun leider was genoemd, hoorde ik voor het eerst dat Wapperom in Rotterdam bij de Sicherheitspolizei gevangen zat. Het lot dat mevrouw Wapperom, die over een wapen beschikt had, te wachten stond is als middel gebruikt om Wapperom te bewegen te bekennen hoe hij aan dat wapen was gekomen. Voordat ik Wapperom voor de eerste maal verhoorde, had ik reeds een volledig overzicht over het hele werk van de sabotagegroep waarvan Wapperom leider was, ook over de plannen die bestaan hadden. Het is mij bekend , dat ook door de Dienststelle waarbij ik werkzaam was V-mensen werden gebruikt, die wel tot taak hadden om verdachte personen te schaduwen. Met stelligheid kan ik in het algemeen verklaren, dat Wapperom mij nimmer een mededeling heeft gedaan, die mij niet reeds uit andere hoofde bekend was."
Abtrennung
De terdoodveroordeling van alle betrokkenen van de Sabotagegroep wordt door het Kriegsgericht te Utrecht uitgesproken (HW, p.447). Johannes Munt, Kriminalkommissar van de Sicherheitspolizei, is naar de rechtbank gekomen waar hij verklaart dat hij Wapperom nodig heeft voor vervolgonderzoek. Tegen Wapperom wordt twee maal de doodstraf geëist, echter bij de uitspraak wordt bepaald dat Wapperom nog voor andere feiten terecht moet staan. “Abtrennung” van Wapperom is het gevolg. Op 30 juni en 5 augustus 1943 is de executie van de leden van de Sabotagegroep de Vonk. Op 1 september 1943 wordt Wapperom vrijgelaten.
Na de oorlog geeft Commissaris Munt volgens het proces-verbaal als redenen voor zijn “Abtrennen” waardoor mijn vader in leven bleef; De moreel van Wapperom. Hij heeft verantwoording genomen als leider van de groep, hoewel op de hoogte van de ernstige gevolgen. Omdat hij zijn communistische beginselen tegenover mij verdedigde. Hij een van de weinigen was die behoorlijk Duits sprak. Volgens Munt: "Wapperom war geistig rege und interessiert an politischen Fragen". In het proces-verbaal staat ook: Wat hem (Munt) voor PW innam, was dat hij nimmer om zijn leven heeft gevraagd. Dat mijn moeder hem herhaaldelijk bezocht en niet ophield te smeken voor het leven van haar man had ook indruk gemaakt.
Mijn moeder kreeg vaak geen afspraak maar kroop dan in sluipgang ongezien langs de portier aan het Binnenhof. Citaat Munt; "Dazu kam, dass seine Frau, eine freundliche und sympathische Niederländerin mit einem 3 jährigen Sohn, zu mir kam und mich bat: Herr Munt, retten Sie mir und unserem Sohn den Piet". Ik schijn een typemachine met mijn vuisten te hebben bewerkt.
Hoewel Munt stelt dat de dood van mijn vaders broer Hugo, vermoord door de Duitsers in Gross-Rosen, geen reden was voor zijn hulp, leek dat mijn ouders toch wel zeer aannemelijk. Mijn vader schrijft; "Commissaris Munt heeft het dossier van mijn overleden broer ingekeken en moet gezien hebben dat hetgeen mijn broer ten laste was gelegd een futiliteit was".
Mijn moeder kreeg vaak geen afspraak maar kroop dan in sluipgang ongezien langs de portier aan het Binnenhof. Citaat Munt; "Dazu kam, dass seine Frau, eine freundliche und sympathische Niederländerin mit einem 3 jährigen Sohn, zu mir kam und mich bat: Herr Munt, retten Sie mir und unserem Sohn den Piet". Ik schijn een typemachine met mijn vuisten te hebben bewerkt.
Hoewel Munt stelt dat de dood van mijn vaders broer Hugo, vermoord door de Duitsers in Gross-Rosen, geen reden was voor zijn hulp, leek dat mijn ouders toch wel zeer aannemelijk. Mijn vader schrijft; "Commissaris Munt heeft het dossier van mijn overleden broer ingekeken en moet gezien hebben dat hetgeen mijn broer ten laste was gelegd een futiliteit was".
Waarom krijgt PW niet de kogel?
"Dat zijn vroegere kameraden wantrouwend tegenover zijn vrijlating staan, verwonderde mijn vader niet. Zelfs ver na de oorlog noemde hij zijn vrijlating tegenover mij een wonder. Het vermoorden van zijn broer door de Duitsers, het aanhoudende pleidooi van mijn moeder en de gesprekken met Munt zijn door mijn vader als mogelijke verklaringen tegenover mij genoemd. Natuurlijk heeft zijn kennis van de Duitse filosofen, zijn politieke inzichten, zijn intelligentie en beheersing van het Duits ook een belangrijke rol gespeeld. Rudi Harthoorn noemde de verloren slag van Stalingrad als mogelijke oorzaak."
Zijn voormalige strijdmakkers accepteerden deze redenen niet. Piet Wapperom schrijft hier later over aan zijn vrouw Kitty: “Dit spruit volgens mij voort uit het feit dat ik volgens Duitsche wetten de kogel verdiend heb en dat ik mij niet meer tot de communistische partij heb gewend om weer in haar gelederen te worden opgenomen.” De conclusie Abtrennen werd door de communisten in hun radicalisme niet aanvaard. ”Hier zal wel verraad in het spel zijn en dus is er verraad, want... en dan begint het gefluister van eventuele mogelijkheden en tenslotte grove leugens en zo wordt een aanklacht in elkaar gedraaid”.
Kakofonie na de oorlog
Acties van landelijke en lokale overheden hebben geleid tot de dood van 250 communisten in Den Haag (RH, p. 494). Na de oorlog wordt geprobeerd om praktijken te verbergen en functionarissen te vrijwaren voor rechtsvervolging. Er is behoefte aan een zondebok. Piet Wapperom was klaar met het communisme en dat werd hem niet in dank afgenomen. Als je afvallig bent in die Stalinistische jaren dan moet je volgens de communisten wel fout zijn.
"Gerben Wagenaar zegt dat niemand gewaarschuwd kon worden nadat Piet Wapperom gearresteerd was door de SD; hij was het enige contact. Volgens mijn moeder was dat niet juist, zij verweet de leiding dat ze hier fout waren en een gebrekkige organisatie voerden. Gerben had een probleem en zal zichzelf hebben moeten verwijten dat zijn zwager is gearresteerd en is omgekomen."
Het geruchtencircuit draait op volle toeren; Wapperom zou in 1936 lid zijn geweest van de NSB. Dit was volkomen uit de lucht gegrepen. Hij zou op 1 juni 1944 een communist hebben gearresteerd. Bij confrontatie durft men deze leugen niet vol te houden. Willem de Herder die bij mijn ouders was ondergedoken, zegt Piet voorbij te hebben zien lopen op het Hobbemaplein, toen hij daar als lokvogel stond. Een vergissing, omdat Wapperom op dat moment ondervraagt wordt in Rotterdamse gevangenis.
"Men riep naar mij op straat dat mijn vader een NSBer was. Later wordt duidelijk dat er plannen zijn gemaakt om mijn vader dood te schieten. Nota bene bij een vriendje aan de overkant thuis."
"Gerben Wagenaar zegt dat niemand gewaarschuwd kon worden nadat Piet Wapperom gearresteerd was door de SD; hij was het enige contact. Volgens mijn moeder was dat niet juist, zij verweet de leiding dat ze hier fout waren en een gebrekkige organisatie voerden. Gerben had een probleem en zal zichzelf hebben moeten verwijten dat zijn zwager is gearresteerd en is omgekomen."
Het geruchtencircuit draait op volle toeren; Wapperom zou in 1936 lid zijn geweest van de NSB. Dit was volkomen uit de lucht gegrepen. Hij zou op 1 juni 1944 een communist hebben gearresteerd. Bij confrontatie durft men deze leugen niet vol te houden. Willem de Herder die bij mijn ouders was ondergedoken, zegt Piet voorbij te hebben zien lopen op het Hobbemaplein, toen hij daar als lokvogel stond. Een vergissing, omdat Wapperom op dat moment ondervraagt wordt in Rotterdamse gevangenis.
"Men riep naar mij op straat dat mijn vader een NSBer was. Later wordt duidelijk dat er plannen zijn gemaakt om mijn vader dood te schieten. Nota bene bij een vriendje aan de overkant thuis."
Na de oorlog: eerste arrestaties
Al in Juli 1945 wordt mijn vader 's avonds door communisten thuis opgehaald. Mijn moeder vertrouwde het niet en is meegegaan. Zij worden een week illegaal vastgezet in de CPN privé gevangenis onder de Amsterdamse Munt en ondervraagd door Gerben Wagenaar met pistool op tafel. Mijn broertje Hugo was geboren en thuis bij oma, mijn moeder had stuwingen en pijn in haar borsten. Na gevangenschap moesten ze onder dwang een loyaliteitsverklaring aan de partij ondertekenen. Daarna lopen ze van Amsterdam naar Den Haag.
De Waarheid begint een actie: beschadiging Wapperom! Op 7 augustus verschijnt een artikel met valse beschuldigingen en verdachtmakingen aan het adres van Piet Wapperom.
Op 8 augustus wordt hij gearresteerd door de Canadian Field Security, op verdenking van verraad van de held Kastein. Hij komt weer in de strafgevangenis Scheveningen. Begin september wordt hij vrijgelaten, de Canadezen vinden geen bewijs van de beschuldiging.
Het zwarte pieten spel gaat om meerdere redenen door. Er zijn vele Pieten blijkt achteraf, er is zelfs een verwisseling geweest met een Piet Wapperom in Rotterdam die als V-man voor de Duitsers heeft gewerkt. Citaat van mijn moeder; “Men zoekt na de oorlog helden voor het communistische verzet en de doden zijn de helden. Ben je een leider geweest en je leeft nog dan ben je een zondebok voor de communistische partij.”
Gerben Wagenaar heeft het over een anoniem briefje van Jan van Kalsbeek met beschuldiging aan adres van Piet Wapperom (HW, p. 437) Onderzoek herkomst der briefjes van van Kalsbeek; “ Hierbij is mij (Rechercheur Schreurs) gebleken, dat aan de Politieke Recherche Amsterdam niets omtrent een dergelijke aangifte en over bedoelde briefjes bekend was”.
V-man van Soolingen van de documentatiedienst (voor de oorlog was dat de Haagse Politie Inlichtingendienst) was geïnfiltreerd in de CPN en is mede verantwoordelijk voor arrestatie van ca. 300 slachtoffers (RH, p. 111). Dat was direct na de oorlog onvoldoende bekend, waardoor aantijgingen van vroegere communistische vrienden werden geloofd, ook al waren ze verzonnen.
Bij monde van communist Goedhardt, eertijds districthoofd der Politieke Recherche Amsterdam wordt opnieuw een onderzoek opgedragen naar de politieke gedragingen van Piet Wapperom. Het rechtsgevoel van personen in de Waarheidsgroep zou niet bevredigd zijn.
De Waarheid begint een actie: beschadiging Wapperom! Op 7 augustus verschijnt een artikel met valse beschuldigingen en verdachtmakingen aan het adres van Piet Wapperom.
Op 8 augustus wordt hij gearresteerd door de Canadian Field Security, op verdenking van verraad van de held Kastein. Hij komt weer in de strafgevangenis Scheveningen. Begin september wordt hij vrijgelaten, de Canadezen vinden geen bewijs van de beschuldiging.
Het zwarte pieten spel gaat om meerdere redenen door. Er zijn vele Pieten blijkt achteraf, er is zelfs een verwisseling geweest met een Piet Wapperom in Rotterdam die als V-man voor de Duitsers heeft gewerkt. Citaat van mijn moeder; “Men zoekt na de oorlog helden voor het communistische verzet en de doden zijn de helden. Ben je een leider geweest en je leeft nog dan ben je een zondebok voor de communistische partij.”
Gerben Wagenaar heeft het over een anoniem briefje van Jan van Kalsbeek met beschuldiging aan adres van Piet Wapperom (HW, p. 437) Onderzoek herkomst der briefjes van van Kalsbeek; “ Hierbij is mij (Rechercheur Schreurs) gebleken, dat aan de Politieke Recherche Amsterdam niets omtrent een dergelijke aangifte en over bedoelde briefjes bekend was”.
V-man van Soolingen van de documentatiedienst (voor de oorlog was dat de Haagse Politie Inlichtingendienst) was geïnfiltreerd in de CPN en is mede verantwoordelijk voor arrestatie van ca. 300 slachtoffers (RH, p. 111). Dat was direct na de oorlog onvoldoende bekend, waardoor aantijgingen van vroegere communistische vrienden werden geloofd, ook al waren ze verzonnen.
Bij monde van communist Goedhardt, eertijds districthoofd der Politieke Recherche Amsterdam wordt opnieuw een onderzoek opgedragen naar de politieke gedragingen van Piet Wapperom. Het rechtsgevoel van personen in de Waarheidsgroep zou niet bevredigd zijn.
Opnieuw gearresteerd
15 maart 1946 wordt Piet Wapperom opnieuw gearresteerd door nationale veiligheidsdienst en in bewaring gesteld in politieke bewaarplaats Duindorp tussen de NSBers en 16 mei, na 2 maanden gaat hij naar Fort Ellewoutsdijk. De aanklager komt na 1 jaar gevangenschap met een uitgebreide aanklacht van 6 punten, in elkaar gedraaid door voormalige communistische vrienden. De onkunde van de aanklager blijkt dat hij als motief van P.W. noemt , “de zucht tot zelfbehoud”. Spinoza wist omstreeks 1600 al dat dit geldt voor ieder mens “Het streven in zijn bestaan te volharden is de meest primaire eigenschap van ieder mens”.
De directe naoorlogse tijd was er één van chaos en dwalingen van het recht op basis van achterklap. Het stemt hem bitter, maar wraakzuchtig is hij nooit geweest. Op de punten 1, 2 en 3; het verraden van Gerrit Kastein, Gé Bakker en Ab Veltman, wordt hij vrijgesproken door het Bijzondere gerechtshof in Den Haag. Punten 4, 5 en 6; de tref Gerben Wagenaar, het noemen van de de pistoolleverancier en van de namen van Kloostra, Büchner en Bijl, worden echter bewezen geacht met een veroordeling van 3 jaar cel en ontneming van actief en passief kiesrecht.
De directe naoorlogse tijd was er één van chaos en dwalingen van het recht op basis van achterklap. Het stemt hem bitter, maar wraakzuchtig is hij nooit geweest. Op de punten 1, 2 en 3; het verraden van Gerrit Kastein, Gé Bakker en Ab Veltman, wordt hij vrijgesproken door het Bijzondere gerechtshof in Den Haag. Punten 4, 5 en 6; de tref Gerben Wagenaar, het noemen van de de pistoolleverancier en van de namen van Kloostra, Büchner en Bijl, worden echter bewezen geacht met een veroordeling van 3 jaar cel en ontneming van actief en passief kiesrecht.
Piet Wapperom en advocaat Arie van Namen gaan onmiddellijk in beroep. Advocaat van Namen, die zelf ook als verzetsstrijder door de bezetter gevangen was genomen, schrijft op 31 maart 1947 in een brief aan de advocaat fiscaal van het Bijzonder Gerechtshof Den Haag; "Overduidelijk blijkt dat de aantijgingen, die van de zijde van de vroegere communistische vrienden van Wapperom, die hem thans als afvallige communist haten, ongegrond zijn en dat de verklaringen van de SD slechts leugens inhouden in gevallen waarin zij zichzelf of collega’s zouden bezwaren door de waarheid te zeggen, terwijl zij voor het overige maar raak hebben gepraat. Deze SD bandieten zijn principieel onbetrouwbaar, zoowel wat betreft hun handelen en zeggen in bezettingstijd tegenover hun slachtoffers. Als in wat zij thans zeggen als getuigen."
Volgens van Namen: "...moet iedere poging om de vrijlating van Wapperom door de SD op redelijke gronden te verklaren, falen, omdat de handelwijze en het gedachtenleven van de SD maar al te vaak onredelijk was."
Volgens de aanklager zou Piet in de gevangenis van Scheveningen een voorkeursbehandeling hebben gehad. Hij moet zich tegen deze aantijgingen verdedigen, de rechter vraagt hem o.a. “Kunt u de tekenen van mishandeling tonen”.
Een ander voorbeeld; Kitty brengt Piet op 6 april 1943, zijn verjaardag, een schoon kostuum. Het pak was bevuild, doordat hij vastgebonden lag aan een arm en een been, toedoen SS, en het in zijn broek moest doen. Hij schrijft zijn advocaat namen van gevangeniswerkers. De Stoker Jan heeft gezien dat ik dag en nacht aan kettingen lag en dat er op mijn celdeur no 607 een briefje hing met “Strenger Vorsicht” weet misschien ook van de mishandelingen. Flurwarter van vleugel D. van de cellenbarakken was Frans van der Laar, de beul van Amersfoort, hij weet van mijn mishandeling en hij was er altijd bij als ik ’s avonds op bed werd gelegd en de kettingen aan de muur werden bevestigd. Een Duitse gesalarieerde kapper, naam waarschijnlijk Kokarten, had een assistent Hans die ook weet van mishandeling, kettingen e.d. Dan was er nog als hulp van Frans van der Laar, een jongeman van 21 jaar, net persoon, die mij altijd met grote medelijdende ogen aankeek toen ik in die toestand verkeerde.
Volgens van Namen: "...moet iedere poging om de vrijlating van Wapperom door de SD op redelijke gronden te verklaren, falen, omdat de handelwijze en het gedachtenleven van de SD maar al te vaak onredelijk was."
Volgens de aanklager zou Piet in de gevangenis van Scheveningen een voorkeursbehandeling hebben gehad. Hij moet zich tegen deze aantijgingen verdedigen, de rechter vraagt hem o.a. “Kunt u de tekenen van mishandeling tonen”.
Een ander voorbeeld; Kitty brengt Piet op 6 april 1943, zijn verjaardag, een schoon kostuum. Het pak was bevuild, doordat hij vastgebonden lag aan een arm en een been, toedoen SS, en het in zijn broek moest doen. Hij schrijft zijn advocaat namen van gevangeniswerkers. De Stoker Jan heeft gezien dat ik dag en nacht aan kettingen lag en dat er op mijn celdeur no 607 een briefje hing met “Strenger Vorsicht” weet misschien ook van de mishandelingen. Flurwarter van vleugel D. van de cellenbarakken was Frans van der Laar, de beul van Amersfoort, hij weet van mijn mishandeling en hij was er altijd bij als ik ’s avonds op bed werd gelegd en de kettingen aan de muur werden bevestigd. Een Duitse gesalarieerde kapper, naam waarschijnlijk Kokarten, had een assistent Hans die ook weet van mishandeling, kettingen e.d. Dan was er nog als hulp van Frans van der Laar, een jongeman van 21 jaar, net persoon, die mij altijd met grote medelijdende ogen aankeek toen ik in die toestand verkeerde.
Een van de vele brieven die Piet in gevangenschap schreef aan Kitty
Den Landelijken Ereraad der Illegaliteit (L.E.)
De Bijzondere Raad van Cassatie verzoekt den Landelijken Ereraad der Illegaliteit (L.E.) voorzitter van Heuven Goedhart, om advies. In het advies over punten 4,5,6 is de L.E. van mening dat punt 4 - de zaak tref Gerben Wagenaar - door Bijzonder gerechtshof volstrekt ten onrechte bewezen is aangemerkt. Dat punt 6 - Büchner, Bijl en Kloostra aan SD genoemd - niet door Piet Wapperom maar door resp. Wilhelmus de Vries en Piet Boekman is gedaan en dat de mededeling bij de confrontatie met Johan Kloostra op geen enkele wijze bezwarend is geweest voor Johan Kloostra. Punt 5 - het noemen van de naam van de pistool leverancier - deze was 2 of 3 dagen na de arrestatie van Wapperom hiervan op de hoogte. Het had dus voor hem voor de hand gelegen om onder te duiken, omdat hij kon vermoeden dat Wapperom zwaar zou worden verhoord. Uit gecombineerde verklaringen van verdachte en getuige de Lange blijkt dat verdachte werd gedreigd met ter dood veroordeling van zijn vrouw indien hij herkomst der pistolen niet mededeelde. Dat hij in die 14 dagen meermalen aan een behandeling was bloot gesteld, die niet anders dan mishandeling kan heten. Concluderend is de L.E. van mening dat 1. de naam en het adres van de leverancier van de pistolen door verdachte zijn genoemd op een ogenblik, waarop deze reeds lang had kunnen onderduiken 2. In de omstandigheden, waarin verdachte verkeerde, anders handelen van hem redelijkerwijze niet kon worden verwacht. T.a.v. de punten 4, 5 en 6 is dus de L.E. van mening, dat de verdachte van het hem in die punten te laste gelegde had behoren te worden vrijgesproken. Na nog een pagina met aanvullingen en terechtwijzingen stelt het L.E.: Op grond van bovenstaande adviseert de L.E. den Procureur-Fiscaal bij de Bijzonderen Raad voor Cassatie:
"De Ereraad der Illegaliteit heeft mijn vader gerehabiliteerd na een uitvoerig onderzoek, hij werd niet direct vrijgelaten maar deze uitspraak was voor hem het allerbelangrijkste.
Door een arrest van de Bijzondere raad van Cassatie te Amsterdam wordt hij vrijgesproken van de overige punten 4, 5 en 6. In vrijheidsstelling volgt op 22 december 1947. Dat is ongeveer 1 jaar en 9 maanden ten onrechte in de gevangenis."
- Die maatregelen te willen nemen, die strekken kunnen tot een zo spoedig mogelijke vrijlating van verdachte;
- Te bevorderen, dat op de daartoe dienstige wijze in rechte wordt vastgesteld, dat verdachte niet-schuldig is aan of althans dat geen schuld bewezen is aan het door het Bijzonder gerechtshof te Den Haag bewezen verklaarde gedeelte der tenlastelegging.
"De Ereraad der Illegaliteit heeft mijn vader gerehabiliteerd na een uitvoerig onderzoek, hij werd niet direct vrijgelaten maar deze uitspraak was voor hem het allerbelangrijkste.
Door een arrest van de Bijzondere raad van Cassatie te Amsterdam wordt hij vrijgesproken van de overige punten 4, 5 en 6. In vrijheidsstelling volgt op 22 december 1947. Dat is ongeveer 1 jaar en 9 maanden ten onrechte in de gevangenis."
Drie jaar na de bevrijding volledige vrijspraak
Op 7 april 1948 spreekt het gerechtshof te Amsterdam verdachte Piet Wapperom helemaal vrij. Het ten laste gelegde moet worden vernietigd. Dat is ruim 2 jaar na te zijn aangeklaagd.
Na zijn ervaringen in en na de oorlog zijn Piet Wapperom en vooral echtgenote Kitty fel anti-communistisch. Het echtpaar Wapperom heeft herhaaldelijk blijk gegeven van hun afkeer van de CPN. Hij was zwaar gedesillusioneerd wat betreft de praktijk van de politiek van de CPN en ook wat betreft de houding van de Sovjet Unie. Wapperom verklaarde dat het communisme in zijn huidige vorm niet onderdeed voor het systeem van Hitler en zijn kliek.
Na zijn vrijlating was Piet werkzaam als directeur van Studentensociëteit Phoenix in Delft. Hij woonde met Kitty en hun drie kinderen Petja, Hugo en Madeleen in de Vreeswijkstraat in Den Haag. In 1967 is Piet op 54-jarige leeftijd overleden. Ondanks de volledige juridische rehabilitatie is er tot op de dag van vandaag vanuit de politiek geen excuus gekomen voor het grote onrecht dat Piet en zijn gezin is aangedaan.
Na zijn ervaringen in en na de oorlog zijn Piet Wapperom en vooral echtgenote Kitty fel anti-communistisch. Het echtpaar Wapperom heeft herhaaldelijk blijk gegeven van hun afkeer van de CPN. Hij was zwaar gedesillusioneerd wat betreft de praktijk van de politiek van de CPN en ook wat betreft de houding van de Sovjet Unie. Wapperom verklaarde dat het communisme in zijn huidige vorm niet onderdeed voor het systeem van Hitler en zijn kliek.
Na zijn vrijlating was Piet werkzaam als directeur van Studentensociëteit Phoenix in Delft. Hij woonde met Kitty en hun drie kinderen Petja, Hugo en Madeleen in de Vreeswijkstraat in Den Haag. In 1967 is Piet op 54-jarige leeftijd overleden. Ondanks de volledige juridische rehabilitatie is er tot op de dag van vandaag vanuit de politiek geen excuus gekomen voor het grote onrecht dat Piet en zijn gezin is aangedaan.
Piet en Kitty Wapperom na vrijlating op vakantie.
|
. Zonen Hugo en Petja rond 1950
|
Literatuur en verwijzingen
BvdB > Bart van der Boom - Den Haag in de Tweede Wereldoorlog (1995)
BvG > Bert van Gelder - Brand bij de Wehrmacht (2005)
RH > Rudi Harthoorn - Vuile oorlog in Den Haag (2011)
HW > Hugo Wapperom - De spinvlieg (2011)
Privé archief Familie Wapperom (contact: [email protected])
Podcast over Piet Wapperom van Peter de Ruiter met Petja Wapperom